Як жа апынуліся беларусы ў цэнтры Ўкраіны? У 1786 г. у мястэчку Дуброўна на Віцебшчыне была пабудаваная суконная мануфактура, названая ў гонар імпэратрыцы Екацярынаслаўскай. У 1794 г. прадпрыемства разам з работнікамі было пераведзенае ва Ўкраіну, у наваствораны горад Екацярынаслаў (сёньня — Днепрапятроўск). Так ва Ўкраіне апынуліся 497 фабрычных сялянаў з Дубровеншчыны. Іх пасялілі за 18 кілямэтраў ад Екацярынаслава, у слабадзе Сурска-Фабрычнай. Пазьней яна зьмяніла назву на Сурска-Літоўскую. Мікола Чабан, які пісаў кнігу для ўкраінцаў, мусіў патлумачыць, што ліцьвінамі раней звалі жыхароў Вялікага Княства Літоўскага, найперш беларусаў.

Дубровенскія сяляне доўга не маглі прызвычаіцца да новых кліматычных умоваў. Пісьменьнік падае вытрымку з рапарту дырэктара фабрыкі Кнорынга: “Пабудаваныя 225 хат да вясны былі неабмазаныя, а дахі падраднікам так пакрытыя, што іх было неабходна перакрываць. Яравой пшаніцы сялянам было адпушчана мала і запозна, таму ўсё, што было пасеяна, прапала, ураджаю не было”.

Не змаглі беларусы прызвычаіцца і да мясцовай вады, якую, з-за адсутнасьці калодзежаў, яны бралі з ракі Суры. Тая час ад часу зацьвітала – тады зьяўлялася ліхаманка.

Але найбольшай праблемай была адсутнасьць царквы. Дзеці доўга былі няхрышчаныя, нябожчыкі адыходзілі на той сьвет бяз споведзі і прычасьця. Найбліжэйшы храм знаходзіўся за пару кілямэтраў, ва ўладаньнях пана Васіля Шостака, але тамтэйшы сьвятар і так быў абцяжараны надмернай колькасьцю прыходаў і парафіянаў. Урэшце, беларусы дабіліся дазволу перанесьці ў сваю слабаду нячынную царкву з суседняй вёскі.

Большую частку кнігі займаюць песьні сялянаў Сурска-Літоўскай слабады (вясельныя, траецкія, калядныя і пазаабрадавыя). Выклікаюць цікавасьць і каштоўныя дарэвалюцыйныя фатаздымкі тыпаў мясцовых беларусаў.

Для параўнаньня М.Чабан апісвае сваю вандроўку на Дубровеншчыну, дзе ён спрабаваў знайсьці карані жыхароў Сурска-Літоўскай. Татальная русіфікацыя зрабіла сваю працу. Высілкі аўтара часьцяком выклікалі ў дубровенскіх беларусаў шчырае зьдзіўленьне: навошта гэтаму дзядзьку зьбіраць нямодныя, не гарадзкія песьні...

“Да нядаўняга часу, — піша Мікола Чабан, — у большасьці жыхароў сяла Сурска-Літоўскае ў пашпартах насупраць графы “нацыянальнасьць” было запісана – беларус. На жаль, у пашпарце Ўкраіны такога запісу ўжо няма”.