Таварыства жывых паэтак

Таварыства жывых паэтак

Андрэй Хадановіч

Зусім нядаўна я зрабіў для сябе нечаканае адкрыцьцё. Які гэта кайф – перакладаць жывых паэтаў! Ня “вечна жывых”, а жывых. Тваіх сучасьнікаў, аддзеленых ад цябе адлегласьцю ў непрацяглае падарожжа цягніком і няшчыльнаю перагародкаю знаёмай табе мовы.

Пераклад як “востраў скарбаў сусьветнай літаратуры”, такое сабе клянаваньне клясыкаў – гэта таксама клясна, вось толькі дыялёг зь імі – рэч па азначэньні аднабаковая. Напраўду, хіба папросіш у Гарацыя ці Бадлера “скінуць” мэйлам апошнія вершы? Хіба атрымаеш ад іх апошнюю кнігу з аўтографам? Хіба дасі ім на рэцэнзію новыя пераклады?

Апошняе – найістотнейшае. Перакладаючы сучасьнікаў, па-іншаму ўсьведамляеш сваю пэрсанальную адказнасьць за зробленае. Дэнды Бадлер пагардліва не заўважыць тваіх памылак, а памяркоўны Гарацый адно філязофскі ўсьміхнецца. Абодва ня стануць пераймацца тваёй непісьменнасьцю й няздарнасьцю – на гэта ёсьць разгалінаваны штат спэцыялістаў ад гісторыі літаратуры й тэорыі перакладу! Вось жа, хочаш даведацца, чаго варты, – перакладзі таленавітага равесьніка, ды шчэ з блізкай мовы, каб ён мог ацаніць усё. Тым больш, калі ён – гэта ў сапраўднасьці яна.

Так, ва ўкраінскай літаратуры – цэлае сузор’е клясных паэтак. Маладзейшых ад Лесі Ўкраінкі й Аксаны Забужкі. Маладзейшых ад трыццаці. Але ўжо – нечуваная для нас рэч – уключаных у школьную праграму. Паэтак, вядомых ва Ўкраіне й, безумоўна, вартых увагі беларускага чытача. Згадайма, што польскі часопіс “Літаратура на Сьвеце”, падрыхтаваўшы нумар сучаснай украінскай літаратуры (нумару беларускай літаратуры дагэтуль няма!), зьмясьціў там падборкі вершаў Галіны Петрасаняк і Мар’яны Кіяноўскай.

Дзьве львоўскія паэткі – Марыяна Кіяноўская й Мар’яна Саўка – маюць вельмі падобныя, але ж адрозныя імёны. Так і ў творчасьці. На першы пагляд, нешта вельмі блізкае міжсобку. Абедзьве дэманструюць падкрэсьлена жаночую й рафінавана кніжную (гэта не адно й тое самае!) паэзію. Абедзьве валодаюць высокай філялягічнай культураю і дэманструюць яе, ані каліва не саромячыся сваёй “далёкасьці ад народу”. (Вось чаго, здаецца, бракуе нашым маладым паэтам і паэткам, што збольшага наагул не чытаюць, каб не псаваць сабе настрою, пабачыўшы свае “геніяльныя знаходкі” ў тэкстах папярэднікаў!) Але тут падабенствы й сканчаюцца.

Марыяна Кіяноўская валодае фантастычнымі крэатыўнымі здольнасьцямі, спараджаючы падазрона вялікія тэкставыя масывы падазрона высокай мастацкай якасьці. На момант нашага знаёмства яна стварыла васемнаццаць вянкоў санэтаў (!), а само знаёмства за столікам львоўскай кавярні было ўпрыгожанае тым, што Марыяна літаральна за пару хвілін, на вачах у агаломшанага мяне, стварыла акрасанэт на маё імя й прозьвішча. Але найлепшае, што створана ёю, – гэта ўсё-ткі лірычныя мініацюры, што зачароўваюць рытмам і гукапісам, зваротам да “агульных месцаў” культуры, якія не замінаюць шчырасьці асабістых прызнаньняў.

Наколькі лірыка Кіяноўскай музычная, арганізаваная паводле ўсіх законаў мілагучнасьці, настолькі сама вершы Мар’яны Саўкі плястычныя, адрасаваныя хутчэй ня вуху, а воку. І нічога дзіўнага – досыць зірнуць на графіку, якою аздобіла свой зборнік “Малюнкі на камені” сама аўтарка. Што асабліва цешыць пэрсанальна мяне, дык гэта іронія й самаіронія, якая зьявілася ў апошніх вершах Мар’яны.

На фоне дзьвюх львоўскіх паэтак вершы Галіны Петрасаняк уражваюць сваёй стрыманасьцю ды “аскетычнасьцю”, ашчаднасьцю што да ўжываньня традыцыйных паэтычных тропаў, расхістанасьцю рытму й фізычна адчувальнаю сэнсаваю “шчыльнасьцю” радка. Тэматычна гэта амаль заўсёды падарожжа, амаль заўсёды сустрэча зь іншымі культурамі, у люстэрку якіх яскрава відаць і сваю ўласную. Гэта новыя й новыя ўцёкі ў вонкавы сьвет – і нязьменнае вяртаньне да сябе самой. Падпісваючы сваю кніжку “Сьвятло ўскраінаў”, Галя пажадала мне “далёкіх вандровак і шчасьлівых вяртаньняў”. Не знаходжу лепшай мэтафары для характарыстыкі яе ўласнай творчасьці.

Галіна Петрасаняк

* * *
Мы перайшлі мяжу. Мы рвалі краскі ў чужых палёх,
цішком вымаўляючы словы пачутай першы раз мовы,
спалі пад чыстым небам, і бацькаўшчына ў нашых снох
зьяўлялася ўсе радзей – амаль заўсёды зімовы
суворы ды велічны краявід, і кожны яго спакмень
пячатку нязьменнасьці нёс. І мы ўсё менш дасканала
згадвалі птушак яе галасы, пах дому, родны агмень –
нам гэта хутчэй дарэчным здавалася, чым замінала.
Краіна, што мы абралі, была ўжо сваёю для нас.
Захапленьне быцьцём тут сягала свайго апагею.
Ды ў сама нявінных размовах бянтэжыла нас падчас
імя дзівака з Ітакі, загадкавага Адысэя.

* * *
З вышыні птушынага лёту – дахі, вежы і купалы
прыцярушанай сьнежаньскім сьнегам непараўнанай Прагі.
Хай асеньняга дня мэлёдыя будзе гучаць з імглы,
калі даўнія праскія віны тваю спаталялі прагу
далёкіх вандровак і ўражаньняў. Ціха гас
парк на схіле й палітрай сваёю нагадваў фрэску,
музыкі на Карлавым мосьце ігралі асеньні джаз,
устурбаваны жаночы голас кагосьці клікаў па-чэску.
Выпадковаму госьцю, які свой пакінуў дом,
сьвет, што ня тое каб новы – хутчэй зусім не адкрыты,
жыцьцё падавалася музыкай Дворжака ці вітражом
сэцэсыйным Альфонса Мухі ў саборы сьвятога Віта.

* * *
Назаўсёды застацца ў школе дамініканак наўпоблізь Вены,
маліцца выключна ўкраінскаю, сёстрам на дзіва.
Часам пасьля вячэры родным пісаць сумленна,
пытаючыся, як здароўе й ці гародніна дома ўрадзіла.
Штодзённа хадзіць на рынак па Schlossbergstrasse,
прызвычаіцца да дастатку, набыць машыну,
жыць у згодзе з сабою, падзяку складаючы Спасу,
што ўсё выйшла так добра. І раптам бяз дай прычыны,
гадоў недзе праз дваццаць, калі ўжо ніхто ня будзе
пазнаваць у табе чужынку, прачнуцца зранку,
памаліцца ўкраінскай – зноў будуць дзівіцца людзі –
і, зь сябе не скідаючы вопраткі дамініканкі,
ведаючы дакладна, што і на што мяняеш,
рушыць, каб не вяртацца больш, дарогай прамой,
дзівячы тых, хто ня думаў, што слова “айчына” мае
аж так неагорную ёмістасьць.
І зьдзівіцца самой.

Паводле: Галина Петросаняк. Світло окраїн. Івано-Франківськ, 2000.

Мар’яна Саўка

* * *
Не прасьціна, а экран. Падымаюцца цені.
Нашыя целы суладныя ў перапляценьні
Доўгіх запясьцяў, патончаных пальцаў, грудзей.
Сьвечка патрэсквае сонна. Вецер гудзе.

Не прасьціна, а сэанс рэтраспэкцыі. Ў ім
Кадры падрогваюць, быццам у фільме нямым.
Толькі адзін эпізод абрываецца, дзе
Сьнег манатонны за белым экранам ідзе.

* * *
На вуліцы Ліста, у месяц, відаць, лістапад,
Навала празрыстых небёсаў у чорнай аправе.
І гэты мінак – загарэлы і юны Сіндбад.
І мы – не чужыя. І стрэнемся, можа, на каве.

А сьнілася: мора, трывожнае мора ўначы.
Чарнее прычал у закінутым порце. А потым,
Узяўшы на плечы сувой дарагое парчы,
Ты сходзіш на бераг багатым купцом-мараходам.

Апошні агеньчык пагасяць кварталы ўваччу,
І мора заціхне, і зоры зіхцець будуць цьмяна,
Ты русую дзеўчыну ў срэбную туліш парчу –
І міг не мінае, і пахне русінка мядзьвяна.

На вуліцы Ліста танцуюць сьлязінкі ў вачах
Ад шалу асеньняга сонца. Канец лістапада.
У шэрых сумётах, відаць, парахнее парча.
Калюгі і брук – нібы лялечны порт для Сіндбада.

Дыптых (2)

Маеш вёслы і човен. З табой перавозьнік у пары.
Паабапал ракі сонца плямы рудыя кладзе.
Валасы твае ў хвалях – заблытаны мокры гербарый,
Пара бледных далоняў – бы ластаўкі ў чорнай вадзе.

Толькі хто вы і дзе? Перавозьнік прамовіць ня ў змозе.
Цераз тоўшчу вады, як у росчын старога акна,
Гэты сьвет пераходзіць. А хто і каго перавозіць –
Не пытайся, бо ўздымецца бура зь пяшчанага дна.

Паводле: Мар’яна Савка. Малюнки на камені. Київ, 1998.

Марыяна Кіяноўская

* * *
Ты Авідый, хоць, зрэшты, зусім не такі,
Бо жывеш у сталіцы й пакуль не ў апале,
Толькі вершы твае філіграннымі сталі
І жанчыны імкнуць да цябе напрасткі.
Водар кожнай, бы ў корсткіх напояў, п’янкі.
Залатыя і сьветлыя, нібы эмалі.
Іх навука каханьня штодня дасканалей,
Іх пяшчота, іх станы, іх сьмех шапаткі…
Альбо, можа, ня так: ёсьць прырода ракі,
І другі раз табе не ўвайсьці ў яе хвалі.
Толькі словы і сны надалей захавалі
Найінтымнейшы з дотыкаў – поціск рукі.
Непрытомнасьць із стомаю ў Томах вякі.
Так Вэрлен палка прагнуў памерці ў Італіі.
З аднаго боку – цнота, з другога – рэгаліі.
Ты – Авідый, хоць, зрэшты, зусім не такі.

* * *
Геральдыка жыцьця. Пусты магільнік.
Дзе, як бяльмо, спынілася маланка –
Аж на царкоўным купале. О, Божа!
Лаўровы ліст кухаркаю ўжываны.
Самотнік плоціць вершамі брудэрцы.
Галінкі сонца й каранёў ня маюць
Пад залацістым небам. Пачынае
Вандроўку Марка Пола. Па абтоках.
Тубыльцы. І магільнік. Без крыжоў.
І жоўтая ў глыбінях каравэла.

* * *
Сырэны плачуць, стогне Адысэй,
Бо ўжо ня можа заставацца панам.
Гудзе ў вушах натуга, нібы рана:
Адзіны раз пачуй – і звар’яцей.
Адзіны раз пачуй – і звар’яцей…
Адзіны раз памерці – і навек:
Зламаць прастору, загарнуцца ў стому.
Здарожаны і дзіўны чалавек,
Што дваццаць год вяртаецца дадому.
Ды нешта ёсьць, нязнанае яму,
Бы ўтоеныя ад дзіцяці рэчы.
Сырэны… Морак мора… Дык каму
Накіне Пэнэлёпа плашч на плечы?

* * *
Я брыла наўздагад. На строме расцьвіў мігдаль.
Ружавела ў паветры сонца – ішло да ночы…
І каханьне маё выгрызала сьлязамі вочы,
І, як словаў парою, паветра ня стала амаль.
Што сказаць мне табе? Ці веры дасі цяпер?
Безназоўнасьць і пустка – ні імені, ні расьліны.
Я брыла наўздагад. І ў храмах маіх хімэр
Трапяталіся птахі – у Творцы ня стала гліны.

Пераклаў з украінскай Андрэй Хадановіч

Упершыню надрукавана ў газэце "Наша ніва"

Новини сайту | Білорусь - Україна | Андрей Хаданович | Форум